Huijs ten Bosch

November 2023

Over het wijde, rimpelloze water van het Uitermeer glijdt het ranke bootje van Ebbe Janszoon. Met kalme slagen koerst hij af op de netten die hij en zijn vader de dag ervoor hebben uitgezet. De vis, die hij hoopt te vangen, moet voor een deel naar de kasteelheer, hij weet het, het is niet anders. Achter het riet en de kleine boerderijen, ziet hij de grote vierkante toren van het slot oprijzen. Daar zal hij zich later aan de poort melden. Dan wordt de vredige morgen verstoord door ver geschreeuw en musketvuur. Langs de verre oever hollen mensen en bootjes worden overvol het meer opgeduwd. De schrik slaat hem om het hart als hij vlammen uit het kasteel ziet slaan en ook de boerderijen zijn gehuld in dikke rookwolken…..

Het is 1672. De Franse legers zijn dat jaar opgerukt tot aan de Waterlinie. Weesp ligt veilig achter de onderwater gezette gebieden. De Fransen hebben het hart van Holland niet kunnen bereiken. Ten oosten van de linie echter zijn ze heer en meester. Ze plunderen en brandschatten dorpen, buitens en kastelen. Meestal werden de eigenaren voor de keus gesteld: met hoge geldbedragen de verwoesting van hun eigendom afkopen of de vlam erin. Dat laatste gebeurde ook met kasteel Huijs ten Bosch. Nog lang is de ruïne blijven liggen en tenslotte zijn in de 19^e eeuw de stenen gebruikt om een voorloper van het huidige Fort Uitermeer te bouwen. Men hoefde niet ver te lopen met het bouwmateriaal, want het kasteel lag dichtbij de plek van het huidige fort. Maar waar precies? Heel lang wist men dat niet. Verschillende plekken aan de oostelijke Vechtoever leken in aanmerking te komen. Bovengronds was er niets meer te zien. Wel wordt het slot op oude kaarten afgebeeld zoals die van Pieter Bruinsz uit 1592, maar die tekent het aan de verkeerde oever, zoals later blijken zal.

Eerst maar eens kijken naar de geschiedenis van het slot. Waarschijnlijk is het gebouwd aan het begin van de 13^e eeuw. De heren van Amstel, leenmannen van de bisschop van Utrecht, waren toen de baas in onze contreien, zelfs het toen nog kleine Amsterdam viel onder het Sticht (bisdom Utrecht). Voortdurend was er strijd tussen de graaf van Holland en de Stichtenaren. De van Amstels bouwden verschillende versterkingen om zich te verdedigen en zo gaf Gijsbrecht II van Amstel opdracht tot het bouwen van het kasteel. Wel drie keer eerder is het verwoest bij allerlei schermutselingen en steeds weer herbouwd en uitgebreid. Maar 1672 gaf de genadeklap.

Maar waar lag het nou? Wel, onlangs is met de modernste technieken, zoals drones met thermische camera’s en een magnetometer die muurresten kan opsporen, de plek ontdekt, zonder dat er gegraven moest worden of de bodem verstoord. Het was op de schapenwei naast de huidige boerderij Huis ten Bosch, vlak naast de Vechtbrug. Daar werden ondergronds de contouren van het voormalige kasteel zichtbaar. Mooi dat het oude Weesperkarspel een heus kasteel op haar grondgebied heeft gehad!

Tjark Keijzer